Іншасць горада М.
Я прывыкла быць іншай. У садку дзеці абміналі мяне, бо я заікалася, у школе я таксама не ўваходзіла ў касту “абраных”. Універсітэт прыпаў на гады запозненага падлеткавага бунту супраць свету, дзе маё месца вызначалася “сацыяльным дном”, а дарослае жыццё прымусіла літаральна адстойваць свой голас на вуліцах краіны, “у якой я ніколі не буду сабою”.
Краіна гэтая быццам застыла ў часе і да апошняга жыла, вонкава імітуючы прыстойнасць, чалавечнасць, эмпатыю — адно зрэдчас з’едлівае шыпенне ўнутры станавілася больш гучным, заўважным, чапляла слых і не давала спаць па начах. Тут маглі джаліць атрутай, прыязна ўсміхаючыся ў твар, паліваць брудам за спінай і, прыкрываючыся Святым Пісаннем, збіраць па кватэрах подпісы за тое, каб такіх, як я, “пакараць” сумна вядомымі турмамі. Тут маглі выходзіць “за агульную будучыню”, але адгароджвацца ад вясёлкавых сцягоў у пары крокаў ад бел-чырвона-белых.
Тут заўсёды былі за ўсё добрае без усяго кепскага, “але толькі давайце без гэтага”
Іншасць кідалі ў вочы як чырвоную анучу. І азлобленаму грамадству, якое не адно дзесяцігоддзе жыло па турэмных паняццях, а замест калыханкі слухала мілітарысцкія прамовы, замяшаныя на канспіралагічных тэорыях Гэтага было дастаткова, каб адчуваць сваю сілу і прыціскаць ненавісныя мішэні да сценкі. Яны выбіралі за мяне, дзе я павінна праводзіць свае дні і ночы, пра што думаць, каго кахаць і што лічыць сваім правам. Яны хацелі, каб мяне не існавала, і гатовыя былі ахвяраваць імёнамі, подпісамі, сумленнем і праўдай, каб пазбавіць мяне права быць.
Мы — нелюбімыя дзеці ў нешчаслівай маці, кожны і кожная з нас, “не такіх”, маюць сваю гісторыю — балючую да такой ступені, што яна гучыць, нават калі прастору запаўняюць іншыя галасы. І гэтая какафонія болю ніколі не пакідае месца для маёй уласнай гісторыі. Сярод “сваіх” я ўвесь час пачуваюся чужой: я магу быць іх голасам, але не магу быць голасам сярод іх. Мы абараняем свой боль, і прастора пастаянна вібруе ад напружанасці і нявылітай агрэсіі. Мы хаваемся за маскамі лепшых версій сябе, аб якія я штораз спатыкаюся ў пошуках паразумення.
Але раптам усё гэта знікае. У адзін момант нас усіх — “правільных”, “няправільных” і тых, каму ўсё роўна, — кідаюць пад жалезныя гусеніцы гвалту, што паўзе па дарогах, праспектах і магістралях і жарэ нашу будучыню, нашу любоў, нашу надзею.
Горад цяпер падобны да гета, у якім я баюся аказацца не ў той час, не ў тым месцы, прыслухоўваюся да крокаў на лесвіцы, хаваю сцягі, кнігі, лісты, здымкі і цацкі, праз якія ў мярзотных відэа могуць размазаць па падлозе ўсё маё “я”, з асаблівай асалодай робячы акцэнт на “іншасці”. Азіраюся на вуліцах, напружана сціскаю сківіцы, гатовая — не бегчы, не, бо няма куды — застыць і змоўкнуць, калі схопяць. Жыву ў чаканні ўдараў, хаця на дварэ восень / зіма / вясна / лета — а ў гэты час усяго ў некалькіх сотнях кіламетраў адсюль людзі чакаюць утульных вечароў, гарачых начэй, прыемных адпачынкаў, павышэнняў на працы, абновак з крамы… Людзі сядзяць у рэстарацыях, глядзяць у вочы каханым, задаволена мружацца ад смаку любімага віна, танчаць у клубах і шукаюць прыгод у “Tinder”.
У горадзе М. усё перастала мець сэнс. Ён сам па сабе стаў “іншым”, ад яго адмяжоўваюцца бетоннымі сценамі і калючым дротам, і ўсё цяжэй становіцца знайсці, за што яго любіць. Ён адгукаецца ўва мне млоснасцю: пустыя вуліцы, якія я памятаю гаманкімі і шчаслівымі; зачыненыя, запыленыя кватэры, дзе цішыня пераваліла на трэці год; паўсюднае чырвонае і зялёнае, камуфляжнае, балотнае, што патыхае самаўпэўненасцю і беспакаранасцю.
Горад М. кепска спіць, бачыць у снах перапоўненыя турмы і чорных безаблічных людзей, а калі прачынаецца, не можа зразумець, дзе мяжа паміж тым, што прыснілася і што ёсць на самой справе
Я перасоўваюся па ім маленькімі крокамі, кароткімі перабежкамі ад таксоўкі да таксоўкі, адчуваю, як холадна напружанай спіне, за якой ужо амаль нікога не засталося. Ніяк не магу зжыцца з думкай, што цяпер сама па сабе: “калі затрымаюць, калі пасадзяць, калі заб’юць” — нікога не будзе побач. Маўклівыя таксоўшчыкі, якія возяць мяне па залітых святлом вуліцах, — ледзь не адзінае маё выратаванне. Яны не пытаюць, што я бачу за вокнамі машын, а я не магу спытаць, ці гэтак жа ў іх сціраецца вастрыня ад флэшбэкаў, калі па сто разоў праязджаеш аднымі і тымі ж маршрутамі: вось тут былі вадамёты, а тут нас загналі ў кут і акружылі; тут я прастаяла ўсю ноч, учапіўшыся ў жалезны плот, каб не ўпасці; тут людзі ў чорных шлемах гналі мяне, як скаціну, кардонам на кардон, а тут — даганялі з сабакам на ланцугу…
Што я забыла ў гэтай краіне, лішняя, непатрэбная, увесь час вымушаная апраўдвацца і адстойваць сваё права быць? Там, звонку, вялізны цудоўны свет, дзе можна быць сабою, кахаць каго хочаш, гаварыць адкрыта і засынаць, не баючыся стукаў у дзверы.
Чым так трымае зямля, якая адабрала ў мяне словы, вершы, пачуцці і на якой, нават калі я рызыкую сабой і сваім жыццём, гэтага ўсё адно недастаткова, каб мне дазволілі тут быць?
Наіўна веру, што, застаючыся, выжываючы сёння, заслугоўваю права на голас заўтра
Цяперашнім болем вызваляю сябе ад таго, які яшчэ давядзецца перажыць, калі мы ўсе зноў пачнём гуляць у грамадства. Калі напоўніцу загучыць поліфанія гісторый, і ўсім захочацца быць героямі, якія маюць больш правоў, чым іншыя. Я застаюся побач з людзьмі, якія адстойваюць чэргі пад турмамі і проста зараз шукаюць шляхі, як жыць. Абдымаю тых, каго люблю і з кім няма аніякай розніцы ў звычках, поглядах і густах. Стаю побач, каб у любы момант падхапіць.
Мы сталі дарослымі і сур’ёзнымі, і нашы кухонныя размовы — адзінае выйсце для страху, болю, адчаю, бездапаможнасці — цяпер больш нагадваюць інструкцыі да “трывожных чамаданчыкаў”, чым сяброўскія пасядзелкі: каму званіць, да каго ісці, у каго прасіць, праз каго перадаваць, пра што паклапаціцца… У перапынках паміж размовамі пра дэпрэсіі, турмы, эміграцыю мы стараемся ўдаваць на звычайнае жыццё, калі можна піць піва і спяваць на ўсю глотку — не ад таго, што радасна, хаця мы смяёмся, а ад таго, што баліць.
Можна гуляць начамі і цалавацца па пустых вуліцах, трымаючы ў галаве, як паратунак, думку пра тое, што ўсе “інструкцыі” раздадзеныя і блізкія будуць ведаць, што рабіць. Яны, гэтыя “інструкцыі”, яднаюць нас мацней, чым доўгія гады ранейшага, “мірнага” жыцця. Цяпер, на мяжы турмы і свабоды, побач з вайной і смерцю, перастала мець значэнне, кім мы былі, калі ўсё яшчэ падавалася магчымым, колькі паспелі зрабіць і зарабіць, пра што марылі і да чаго ішлі. Важна толькі тое, хто мы і што робім цяпер. Толькі “цяпер” вызначае, куды мы прыйдзем, якімі будзем і хто застанецца побач.
…Першы раз я зазірнула ў шкляныя вочы АМАПа, калі пад аблаву трапіла мая каханая. Ні ўласны лёс, ні будучыня краіны, ні ідэалы і каштоўнасці не маглі мяне прымусіць ісці ў пастку. Я пайшла за яе — дзеля таго, каб быць побач і мець магчымасць стаць паміж, як заўсёды стаяла паміж маці і бацькам.
Любоў вяла мяне ўсе гэтыя гады — ад разгону да разгону, праз затрыманні блізкіх, турмы, перадачы, лісты, праз пакутлівае чаканне волі для тых, каго люблю, праз рызыку самой пазбавіцца магчымасці дыхаць свабодна і бачыць неба ў любы момант, калі захочацца, праз апусцелыя вуліцы, на якіх засталіся адно ўспаміны пра нас ранейшых.
Любоў прымушала мяне гаварыць, не апускаць рукі, не здавацца — ісці і шукаць тую краіну, у якой мой голас больш не спатрэбіцца і дзе ўсё, што я сказала і да чаго заклікала, будзе мець сэнс
Унутры мяне было шмат любові, але тым, каму яна была патрэбная, было болей, і я не адразу зразумела, што мне больш няма чаго даць. Мне не проста няма чаго даць — не засталося анічога і для мяне самой. Гэта адбывалася паступова: спачатку я перастала выходзіць на вуліцу, потым перастала пісаць лісты ў турмы, пасля не змагла больш дапамагаць і падтрымліваць. Раніцы сталі ненавіснымі, кватэра была клеткай, горад — чужым, а мне самой хацелася заснуць і больш ніколі не прачынацца.
Так бывала кожны раз, калі я не бачыла свайго месца ў гэтым свеце, не знаходзіла сэнсу для існавання. Чаму я тут? Чаму я, халера бяры, усё яшчэ тут?!
Любоў скончылася. Скончыліся словы, і маўчанне — апошні мой спосаб захавацца, перажыць. А што далей?.. Я маўчу, не ведаючы, што адказаць на простае пытанне, якое заўсёды мела свой адказ: далей я скончу ўніверсітэт, пайду працаваць; далей мы будзем разам / разбяжымся па розных кутах; далей я вылечуся і буду дапамагаць іншым… Якім будзе сённяшняе “далей”, я не бачу. Не бачу нават “далей мы будзем жыць”.
Што дапамагае мне трымацца?
Калісьці, калі яны хацелі пасадзіць мяне і іншых “вычварэнцаў” па турмах, яны расказвалі пра “няправільнае каханне”, пра грэх і хваробу. Ледзь не з пенай ля рота яны крычалі пра “дзіравых” і “заднепрывадных”, з вялікай асалодай чыталі пропаведзі пра ўплыў “гнілога Захаду” і “традыцыйныя каштоўнасці”. Яны і цяпер пра гэта расказваюць — пасля дзясяткаў забітых, збітых і згвалтаваных па іх загадзе, пасля дзясяткаў тысяч кінутых за краты, пасля соцень тысяч тых, хто праз іх страціў дом і любімых. Яны расказваюць, што “каханую не аддаюць”, усім сваім выглядам дэманструючы, што кахаць не ўмеюць — і ніколі не ўмелі. А на нянавісці свет доўга не трымаецца. Усё імкнецца да раўнавагі, і рана ці позна боль павінен сысці, а раны — загаіцца. Рана ці позна нават сярод асфальту вырастае трава.
Я хачу ўбачыць дзень, калі любоў пераможа.
Ева Арлова
***
HUKANNE — спецпроект Gpress про жизнь ЛБК-сообщества. Мы выросли в Беларуси и продолжаем говорить о своем опыте из разных состояний и точек на карте.
